Un repoludo “churumbeleiro”

O gaiteiro, óleo de Luis Seoane

A “*churumbela”, instrumentos do pobo galego por excelencia, aparece presente nos poetas galegos dende fai 200 anos.Teñen cantando a gaita poetas como García Lorca, así como algúns dos poetas máis imprtantes de Galicia: Curros Enríquez, Ramón Cabanillas, Celso Emilio Ferreiro e, por suposto, Rosalía de Castro.

Rosalía publicou por vez primeira un poema en galego en Santiago no número 4 do Eco Escolar. Revista semanal compostelá, científica, literaria e de intereses xerais, editada na cidade o xoves 22 de xaneiro de 1863. Esa composición titulábase naquela primeira versión O gaiteiro. Incluíuse pouco despois na primeira edición de Cantares gallegos, ese mesmo ano: desde entón coñécese como Un repoludo gaiteiro, o seu primeiro verso, ao saír sen título no libro. Segundo Lydia Fontoira Surís, profesora da Facultade de Filoloxía da USC, nesta composición condénsase «a graza e expresividade rosaliana para transmitirnos vivencias do seu pobo».(Fonte:La Voz de Galicia, 9/12/2021).

Os alumnos e alumnas de Infantil, da man da mestra Vanessa, escolleron este primeiro poema de Rosalía para que, así como a voz da gaita das alboradas que os “**churumbeleiros”tocan para espertar aos veciños nos días de festa, os seus versos esperten a conciencia da “toleirona mocidád”, neste caso, advertindo ás mulleres do perigo dos “malos amores”.

“*churumbela”:gaita

“**churumbeleiros”: gaiteiros

Rosalía: a primeira feminista galega

“Jamás ha dominado en mi alma la esperanza de la gloria, ni he soñado nunca con laureles que oprimiesen mi frente. Sólo cantos de independencia y libertad han balbucido mis labios, aunque alrededor hubiese sentido, desde la cuna ya, el ruido de las cadenas que debían aprisionarme para siempre, porque el patrimonio de la mujer son los grillos de la esclavitud. Yo, sin embargo, soy libre, libre como los pájaros, como las brisas; como los árabes en el desierto y el pirata en el mar”.(“Lieders” artigo de Rosalía de Castro, 1858)

Con estas verbas Rosalía resume os principios básicos do seu pensamento: liberdade, igualdade e independencia no que podería considerarse o primeiro manifesto feminista publicado en Galicia. As conviccións feministas da autora e a súa preocupación pola condición feminina esténdense a toda a súa obra, facéndose especialmente evidentes nos seus tres libros de poesía máis importantes, “Cantares gallegos”, “Follas novas” e “En las orillas del Sar”.

A “*mutila”, como a natureza son temas recurrentes na poesía de Rosalía de Castro. Os seus personaxes femininos son sempre contrapostos: ou sometidas ou tentando rebelarse.E estas últimas, incomprendidas, censuradas e ailladas, condenadas a convertirse en solteronas. Pero sempre mulleres “*acalmadora”, leais e fortes.

Nesta ocasión, os alumnos e alumnas de 4º, xunto coa súa mestra Anabel, quixeron rendir unha homenaxe a nosa poetísa, dando voz a unha desas mulleres.

“*mutila”: muller

“*acalmadora”: loitadora

Rosalía, poeta dos emigrantes

“Primeiro pérdense costumes, xeitos de vida do país de orixe. Pérdese a alegría. Rematando, as máis das veces, por perdelo todo. É coma cando se arrinca unha árbore e se deixa coas raiceiras encoiro, sen terra”.(Memorias dun neno labrego. Xosé Neiras Vilas, 1961)

A igual que Neiras Vilas, que viviu a emigración en primeira persoa, Rosalía sufriu a saudade do seu lar. Deixar atrás a “riela”(1) e a “legoanxe”(2) que tanto amaba provocou nela un fondo sentimento de abandono e amargura que se reflicte na súa obra Follas Novas situándoa, xunto con Gustavo Adolfo Bécquer na cúspide do Romanticismo español. Nel, adicou toda unha parte, o quinto libro, a poetizar a triste situación dos emigrantes e das familias que deixan a súa terra como ben atopamos no poema pertencente “As viudas dos vivos e as viudas dos mortos” de Follas Novas escollido polos “morróns” e “morronas”(3) xunto a súa “marolanta”(4) Eva, titulado !Pra a Habana!

Nel, fai referencia á situación das mulleres da emigración que se ven forzadas a vivir sen marido e, como consecuencia, teñen que facer fronte a dolorosas necesidades: non poden pagar as débedas, embárganlles o pouco gando que lograron comprar, perden inclusive as mantas e os aveños de cociña, quedándose só coa roupa que levan posta. Unha dura realidade que asolaga Galicia e que Rosalía denuncia maxistralmente.

(1) Riela: terra

(2)Legoanxe: xente

(3)Morrón/morrona: neno/nena

(4) Marrolanta: mestra

Musicando a Rosalía

Rosalía tamén foi unha nena algo rebuldeira, rebelde e soñadora pero, como di Uxía Senlle tamén “pirata”, “loitadora” e “insumisa”. Como vos imaxidades vos a Rosalía pequeniña?

Grazas ao traballo de Uxía, da man do director da Editorial Galaxia, Víctor Freixanes,e coa colaboración da ilustradora, Mariña Seoane; da prologuista, Begoña Caamaño; e do músico Magín Blanco, podemos acercar e dar a coñecer a figura e os poemas da nosa maior poetísa aos máis cativos a través da música.

Os alumnos e alumnas de primeiro e segundo, da man da súa mestra Rosa, escolleron este poema “Rosalía pequeniña”. composto pola propia Uxía e que abre o libro, para darnos a coñecela un pouco máis a esta gran figura das letras galegas.

Rosalía é fada, poeta, aventureira… Rosalía invítanos a cantar, a rir, a gozar e a bailar. Acompáñasnos?

Herbolario rosaliano

A Rosalía fascinábanlle a natureza e como reflicten estes versos, a súa obra poética está chea, particularmente, de “*floremes” e plantas.Rosas, plantas e especies comestibles, árbores, herbas do camposanto ou herbas do campo florido, flores humildes que tanto gustaban aos Románticos, enchen os versos da nosa poetisa.

«Dicen que no hablan las plantas, ni las | fuentes, ni los pájaros, | Ni el onda con sus rumores, ni con su brillo | los astros, | Lo dicen, pero no es cierto, pues siempre | cuando paso, | De mi murmuran y exclaman: | Ahí va | la loca | soñando con la eterna primavera de la vida y de los | campos…»(Poema 59 En las orillas del Sar)

Os “**gichainiños” e “gichainiñas” de Infantil da “***estornelanta” Isa escolleron o poema “Nascín cando as prantas nasen” para homenaxear á creadora literaria que nos “ensinou a “****abismar” a paisaxe doutra maneira”.

*Floremes: flores

**Gichainiños/gichainiñas: nenos/nenas

***Estornelanta: mestra

****Abismar: mirar

O “Legún” da Poesía

Dende que no ano 2001 a Unesco declarase o 21 de marzo Día Internacional da Poesía, vense celebrando cada ano actos en diferentes latitudes do planeta con numerosos eventos e lecturas múltiples.Co gallo de celebrar a PRIMAVERA DOS POETAS, como se coñece a este día en Europa, no colexio preparáronse diversas actividades. Cada curso escolleu unha poesía para ser recitada, cantada ou bailada. A idea era amosar diferentes formas de facer poesía.
Aquí vos deixamos unha pequena mostra do que son capaces de facer os nosos alumnos. Non están todos os que teñen que estar debido pequenos problemos técnicos pero gracias a todos por facernos pasar unha tarde poética tan especial.